Συνέντευξη του Ευστάθιου Δαμίρα στον Φώφωνα Βασιλακάκη
για το περιοδικό "Λυρικά Χρονικά" (τευχ. 36, Μάιος 2001)

-Κύριε Δαμίρα, αν και η συνέντευξή μας ήταν προγραμματισμένη, τυχαίνει να συμπίπτει με την έκδοση του "Λευκού Βιβλίου", τού δεύτερου -μετά τα "Σημεία και Τέρατα"- έργου σας πού ταράζει τα ύδατα τής παγκόσμιας λογοτεχνίας. Καταλαβαίνετε πόσο ευτυχής είναι μια τέτοια συγκυρία για ένα δημοσιογράφο! Αλλά ας σταθούμε λίγο στο ανεκδοτολογικό μέρος τής υπόθεσης. Πολλοί αναγνώστες -αλλά και κριτικοί λογοτεχνίας- προσπάθησαν να ανακαλύψουν το κρυμμένο γραπτό-νόημα του Λευκού Βιβλίου με ανορθόδοξες μεθόδους όπως η θέρμανση (για την εμφάνιση τής αόρατης μελάνης), οι ακτινογραφήσεις με δόσεις διαφόρων εντάσεων, η αποκρυπτογράφηση τής σχέσης βάρους, πάχους, διαστάσεων και αριθμού τών σελίδων...

- Κοιτάξτε, σήμερα η ποίηση προσεγγίζεται με κάθε τύπου αναλύσεις: γλωσσολογικές, αισθητικές, ιστορικές, ψυχαναλυτικές κ.α. Γιατί να περιορίσουμε τη φαρέτρα τής κριτικής; Κάθε νέα προσέγγιση έχει τον πλούτο της. Η τελευταία, ας πούμε, που αναφέρατε μας επιτρέπει επιτέλους να προσδιορίσουμε αντικειμενικά και με ικανοποιητική ακρίβεια τη βαρύτητα ενός ποιήματος. Μερικές μάλιστα από τις "νέες" μεθόδους δεν είναι καθόλου νέες. Οι Εβραίοι μυστικιστές τις εφαρμόζουν εδώ και αιώνες.

- Σάς κατηγορούν οτι ο λόγος σας είναι υπερβολικά ελλειπτικός.

- Κατ' αρχήν δεν νομίζω πως ο ελλειπτικός λόγος είναι κάτι για το οποίο μπορεί να κατηγορηθεί κανείς. Η ποίηση είναι εξ' ορισμού ελλειπτική. Η ειδοποιός διαφορά που κατατάσσει ένα γραπτό χωρίς ομοιoκαταληξία και μέτρο στην ποίηση και όχι στην πεζογραφία είναι ακριβώς αυτή: η ελλειπτικότητά του. Ελλειπτικές δεν μπορούν π.χ. να είναι οι ιατροδικαστικές εκθέσεις ή οι ραδιοφωνικές μεταδόσεις ποδοσφαίρου. Με την ευκαιρία, να πούμε πως ίσως ο φόβος τής ελλειπτικότητας είναι που κάνει τις τηλεοπτικές μεταδόσεις τέτοιες ώστε να μπορεί κανείς να τις παρακολουθήσει και χωρίς εικόνα. Ισως βέβαια αυτό να οφείλεται στο οτι οι πρώτοι τηλεοπτικοί sportcasters προέρχονται από το ραδιόφωνο και, έκτοτε, δημιούργησαν σχολή. Στην περίπτωση αυτή σίγουρα θα κυοφορείται το σπέρμα τής ρήξης. Αλλά, μια και μιλήσαμε για το φόβο της ελλειπτικότητας, μήπως τελικά προκειται για το φόβο της σιωπής; Ο φόβος του χάους, ο φόβος της ελευθερίας, ο horror vacui; Η φλυαρία βολεύει. Η φλυαρία μπορεί να καταναλώνεται παθητικά. H σιωπή είναι εξ ορισμού χάσμα, άβυσσος, ένα κενό στο Λόγο. Το κενό καλείται να το γεμίσει ο αναγνώστης. Τι δύσκολο! Δεν κάνει για αυτούς που έχασαν τη φαντασία τους, για τους φοβισμένους. Ο έμμετρος λόγος αρέσει σε πολλούς. Η ποίηση αντέχεται από λίγους. Το ποίημα αρχίζει μετά την τελευταία τελεία. Λένε συχνά οτι ο ποιητής ανοίγει ένα παράθυρο. Μέσα απ' αυτό είναι κανείς ελεύθερος να δεί ό,τι θέλει, στην ουσία δηλ. τον εαυτό του. Μα, για να ανοίξει κανείς το παράθυρο πρέπει πρώτα να χτίσει ένα σπίτι με κλειστούς χώρους. Ε, λοιπόν, εγώ δεν χρειάστηκε να ανοίξω παράθυρο, διότι δεν έχτισα το σπίτι! Ο αναγνώστης είναι έκθετος στην ξαστεριά τού εσωτερικού του σύμπαντος. Δεν έχει καν έδαφος! Και κάτι άλλο για να τελειώνουμε με τις ρηχές κριτικές: εμείς οι νεοέλληνες κομπάζουμε για την προγονική μας κληρονομιά χωρίς να ποτέ να την καταλάβουμε. Αλλοιώς πώς είναι δυνατόν να βλέπεις τον ίδιο ημιμαθή παπαγάλο να κοκορεύεται για τον Αριστοτέλη και Το Σεφέρη ταυτόχρονα. Μα, ο Αριστοτέλης δεν είναι που είπε οτι η φύση απεχθάνεται το κενό; Ο Σεφέρης, στο "Βασιλιά τής Ασίνης" στον τελευταίο στίχο μάς δίνει το υπαρξιακό του ρίγος αλλά και τη συμφιλίωσή του μ' αυτό: "Ο ποιητής ένα κενό"...

- Αναφέρεστε συχνά στον "Βασιλά τής Ασίνης". Εχει ιδιαίτερο βάρος το ποίημα αυτό για σάς;

- Η αλήθεια είναι οτι ένα συμβόλαιο με τον εκδότη του Σεφέρη με υποχρεώνει να το κάνω. Σε λίγους μήνες όμως λήγει, οπότε -λίγη υπομονή- θα ησυχάσουμε κι εγώ κι εσεις.

- Σάς κατηγορούν επίσης ότι το βιβλίο σας δεν είναι αρκετά λευκό.

- Ε, τώρα τί να πώ! Και πού να δείτε οταν, με τα χρόνια, οι σελίδες θ' αρχίσουν να κιτρινίζουν... (γέλια) Αλήθεια έχετε ζυγίσει ποτέ την "Αβάσταχτη ελαφρότητα τού είναι";

- Να περάσουμε λίγο στην προηγούμενη συλλογή σας, τα "Σημεία και Τέρατα". Εχει ειπωθεί πως εγκαινιάζει ένα νέο ποιητικό είδος, την Τερατωδία και, συνεπώς, εσείς είστε ο πρώτος τερατωδός.

- Προσέξτε. Η δημιουργία είναι μια πηγαία πράξις -τουλάχιστον έτσι την βιώνει ο δημιουργός- ακόμα κι αν δεχτούμε, όπως άλλωστε εν πολλοίς δεχόμαστε, πως ο ίδιος δεν αποτελεί παρά το δίαυλο ενσάρκωσης προϋπαρχουσών, αιώνιων καθαρών ιδεών, πως είναι μέρος, "ενεργούμενο" ενός σχεδίου που τον υπερβαίνει. Η ιδέα αυτή παραμένει αναλλοίωτη από την σκέψη του Πλάτωνα μέχρι τις σύγχρονες επικρατούσες θρησκείες, παρά τις όποιες παραλλαγές. Βιώνοντας λοιπόν την όλη διαδικασία ως αυθόρμητη έκφραση δεν έχω την απαιτούμενη απόσταση για να χαρτογραφήσω με νηφάλιο μάτι τη σύγχρονη δημιουργία και δή τη δική μου. Γοητευτικό το εγχείρημα τών μελετητών αλλά μόνο ο -φαινομενικά ρέων- χρόνος θα κατακυρώσει ή θα απορρίψει τις νέες αυτές οντολογικές κατηγορίες. Θα συμφωνήσω πάντως με κάτι που έχει γραφτεί για τη συλλογή αυτή, πως για πρώτη φορά προσεγγίζεται η monsteritas στον πυρήνα τής ουσίας της, μακριά από κάθε παραμορφωτικό ανθρωπομορφισμό.

- Την περίμενα από σάς μια τέτοια μετριόφρονα στάση.

- Δεν πρόκειται για μετριοφροσύνη -δεν θεωρώ τον εαυτό μου μέτριο. Απλά, όπως είχα επισημάνει παλαιότερα στον συνάδελφό σας κ. Χορταρόπουλο (βλ. συνέντευξη στο περ. Paraphernalia), εσείς οι περί την τέχνη τυρβάζοντες και δημοσιογραφούντες λέτε πολλές φορές ανακρίβειες. Αντε, ας δεχτούμε οτι είμαι πούρος νεοπλατωνικός. Αυτό δεν σημαίνει οτι είμαι και προφήτης, συνειδητός εντεταλμένος της ευγενούς substantia στον υλικό ψευδαισθητικό κόσμο μας. Και, για να σάς κεντρίσω ακόμη περισσότερο θα πώ τούτο: ακόμη κι αν οι κριτικοί στόχευσαν σωστά, τότε ο τίτλος που μού απέδωσαν -monstrorum artifex-, δεν σημαίνει παρά τον ευαίσθητο δέκτη της καθαρής monsteritas, της καθαρής Ungeheurlichkeit, έννοιας και ουσίας που προϋπήρχε και για την οποία έφτασε το πλήρωμα του χρόνου να αντικατοπτρισθεί και στα καθ' ημάς. Μετά από αυτά, και λαμβάνοντας υπ' όψιν και τα όσα έχω πεί παλαιότερα για τον κυκλικό χρόνο, σάς παρακαλώ να μη με ρωτήσετε αν είμαι Εγελιανός, όσο κι αν ο πειρασμός για σάς είναι μεγάλος.

- Αναρωτιέμαι, κύριε Δαμίρα, αν μερικά πράγματα συμβαίνουν στην τύχη ή αν, μ' έναν αέρινο, αριστοτεχνικά ανεπαίσθητο τρόπο, κατευθύνετε ο ίδιος τη συζήτηση. Αυστηρός αλλά και γενναιόδωρος, με φιμώνετε πρώτα αφού διαισθανθήκατε τον μεγάλο πράγματι πειρασμό μου και ταυτόχρονα μού προσφέρτε έναν νέο στη θέση του. Ο χρόνος λοιπόν! Θα επιχειρήσω να επανεξετάσω τις πεποιθήσεις σας σχετικά με το χρόνο, όχι ζητώντας σας φιλοσοφικά λογύδρια, αλλά αποκρυπτογραφώντας αυτό που, σκόπιμα ή λάθρα, διαρρέει στην ποίησή σας. Στη "Λίμνη" (βλ. συλλογή "Σημεία και Τέρατα") γοητευόμαστε από το χρονικό παράδοξο, την πρωτοφανή inconsecutio temporum: Το τέρας, που δέχεται τόσες επιθέσεις -άδικες αφού "κανείς δεν τό 'χει δεί" κρυμμένο όπως είναι μέσα στη λίμνη- κλαίει και φτιάχνει με τα δάκρυά του τη λίμνη στην οποία είναι από πριν κρυμμένο. Ούτε κυκλικός λοιπόν ο χρόνος -μια και αυτός έχει μια ορισμένη ροή, επαναλήψιμη μεν αλλά ροή, ούτε γραμμικός ούτε ελικοειδής. Ο χρόνος εδώ εμφανίζεται αχρονικός, συγχρονικός και παγχρονικός ταυτόχρονα! Ολες οι στιγμές είναι εδώ, σαν σημεία ενός γεωμετρικού επιπέδου επιτρέποντας όλες τις δυνατές τεθλασμένες, συνδέονται με όποια σειρά θελήσει ο περιπατητής, επιτρέποντας ακόμα και επιστροφές και κλειστά σχήματα. Κάτι σαν το παιχνίδι με τις τελείες αλλά χωρίς αρίθμηση...

- Χμμ... μιλάτε για τον άχρονο-πάγχρονο χρόνο του ασυνειδήτου. Κάτι που μάς φανερώνεται στα όνειρα, στις στιγμές deja vu, σε μερικά παραληρήματα όπου επέρχονται από τον παραληρητικό διορθωτικές παρεμβάσεις στο παρελθόν του, οι οποίες γίνονται στο εξής η πραγματικότητά του, η ιστορία του. Ενα λαμπρό σχετικό αφήγημα μάς έχει δώσει ο Hugo Pratt στη "Λιμνοθάλασσα τών Ονείρων". Πράγματι έτσι είναι ο χρόνος τού ασυνειδήτου. Δεν ξέρω πάντως να σάς πώ περισσότρα για το χρόνο.

- Λέγανε κάποτε για σάς πως είστε αποστασιοποιημένος από τα τρέχοντα, από την πολιτική φερ' ειπείν, τους κοινωνικούς αγώνες και αναζητάτε την καθαρή ποίηση. Μια δεύτερη ματιά όμως στις τερατωδίες σας αποκαλύπτει έναν βαθιά πολιτικό ποιητή, στρατευμένο στις ιδέες της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Υπαρασπίζεστε με πάθος τα παρεξηγημένα τέρατα. Από μια άποψη λοιπόν είναι ποιήματα διαμαρτυρίας. Βρυκόλακες, λυκάνθρωποι κ.α. ήταν για καιρό οι αποδιοπομπαίοι τράγοι μιας ένοχης κοινωνίας, και μάλιστα παραμένουν, πλάι στους σύγχρονους ομοιοπαθείς, λαθρομετανάστες, άστεγους, τοξικομανείς... Αλλά να μην τα ξαναλέμε.

- Ισως η οργή που μου προκαλεί η αδικία που υφίστανται να με ώθησε στην βαθιά κατανόηση της Monsteritas για την οποία τόσο έχω δοξολογηθεί. Ισως ήρθε η στιγμή να το χωνέψουμε οτι ο λυκάνθρωπος π.χ. δεν είναι ο αδηφάγος δαίμων που μας παρουσιάζει η μαζική κουλτούρα, αλλά ο συμπαθητικός κύριος που συναντούμε καθημερινά στο ασανσέρ, στο λεωφορείο, στο σούπερ μάρκετ. Πραγματικά ενθουσιάστηκα όταν είδα σε θερινό σινεμά μια ταινία με τίτλο "Ο σαδιστής λυκάνθρωπος". Ετσι μάλιστα! Διότι και όλοι οι λυκάνθρωποι δεν είναι αγγελούδια, ας μην είμαστε αφελείς. Αλλά, να, είναι σαν να μη λέμε "Ο σχιζοφρενής δολοφόνος με το πριόνι", αλλά "Ο ξυλοκόπος" και να καταδικάζουμε έτσι συλλήβδην μια ολόκληρη επαγγελματική ομάδα. Προσφατα είδα στην τηλεόραση την ταινία "Τα ζόμπι θέλουν ξύλο". Ας μην μιλήσω καλύτερα... Θα θυμίσω μόνο πως αυτή η "στράτευση" που λέτε εσείς, ευαισθησία θα πώ εγώ, διαφαίνεται και σε παλαιότερα ποιήματά μου πχ. στο "Ungeheuer" για τον δυστυχή Αμεδαίο Φρούμελ.

- Απαντήσατε ήδη στην επόμενη ερώτησή μου.

- Ας περάσουμε λοιπόν στη μεθεπόμενη.

- Να τη διατυπώσω τουλάχιστον, για να ξέρουμε όλοι σε τί απαντήσατε;

- Παρακαλώ.

- Η ποίηση φυσικά και δεν μπορεί να αναπνεύσει κάτω από εξωγενείς επιταγές. Η στράτευση ήταν αξίωση του σοσιαλιστικού ρεαλισμού γι αυτό και ο τελευταίος οδηγήθηκε όπου οδηγήθηκε. Η αξίωση αυτή είναι που μάς έφερε στη θλιβερή θέση να διαβάζουμε έμμετρη συνθηματολογία από την πένα ενός Μαγιακόφσκι... Τι γίνεται όμως όταν ο ενθουσιασμός, η οργή, η ορμή ενός ποιητού συναντώνται μ' αυτα ενός ευρύτερου κοινωνικού ρεύματος; Πρέπει ο ποιητής να αυτολογοκριθεί για να μην του κολλήσουν οι καραδοκούντες καθαρολόγοι τη ρετσινιά του "στρατευμένου";

- Νομίζω πως σάς απάντησα ήδη.

- Πάντως ομολογώ πως τα φιλοσοφικά σας δοκίμια με είχαν προδιαθέσει να συναντήσω έναν άνθρωπο μονωμένο από τους παλμούς της κοινωνίας και της εποχής.

- Είναι φυσικό να πέφτετε στην παγίδα. Δεν φταίτε εσείς. Θυμηθείτε λίγο: Οι πρώτοι Ελεάτες, οι "στασιώται του όλου" κατά τον Σταγειρίτη, ήταν ενεργοί -δρώντες και ουχί ορώντες- πολίτες. Ο Παρμενίδης χάρισε στην πατρίδα του ένα δημοκρατικότατο σύνταγμα, ο Ζήνων έδωσε τη ζωή του στον αγώνα κατά της τυρρανίας τού Νεάρχου. Ο -σχεδόν σύγχρονός τους- Ηράκλειτος, ο πατέρας της διαλεκτικής, ο θιασώτης της διαρκούς κίνησης και αλλαγής, απεχθανόταν και χλεύαζε κάθε συμμετοχή στα κοινά. Ηταν δε -χλιαρός- οπαδός της συντηρητικής παράταξης της εποχής. Παράδοξο; Με την πρώτη ματιά ναι! Ποιός ήταν όμως ο κοινός παρονομαστής της σκέψης τους; Οτι οι αισθήσεις ψεύδονται. Ο Παρμενίδης έλεγε: η αλλαγή και η κίνηση που βιώνουμε είναι ψευδαίσθηση. Κατα βάθος όλα είναι στατικά. Για τον Ηράκλειτο, αντίθετα, ψευδαίσθηση ήταν η τελματώδης στασιμότητα -έτσι ένοιωθε τη ζωή- και διεκύρητε πως στο βάθος υπάρχει κίνηση. Αλλά οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους λειτουργούν με αυτό που νοιώθουν και όχι με τις φιλοσοφικές κατασκευές τους.

- Κύριε Δαμίρα, στους κύκλους των παροικούντων την Ιερουσαλήμ ψιθυρίζεται πως η νέα σας συλλογή βρίσκεται ήδη στο πιεστήριο.

- Εντυπωσιάζομαι! Πίστευα οτι με την νέα τροπή του παλαιστινιακού δεν θα τους περισσεύει χρόνος για τίποτε άλλο... Πράγματι, σε λίγες μέρες θα κυκλοφορήσει.

- Οπότε θα με ξαναστείλουν σύντομα να συζητήσω μαζί σας. Εχω μερικές ερωτήσεις ακόμη αλλά, μια που είναι αρχειακού ενδιαφέροντος, λέω να τις κρατήσω για τότε.

- Να κάνω τότε κι εγώ το ίδιο με μερικές απαντήσεις που μού περισσεύουν.

- Κύριε Δαμίρα σας ευχαριστώ για τη συνέντευξη.





Κεντρική Σελίδα